حق و حقیقت چنان درخشش و تابشی دارد که حتی قرن ها بعد و فرسنگها دورتر ، چشمان منتظر آن را در می یابند، و چنین است که علی ـ علیه السلام ـ به عنوان یکی از بزرگ‏ترین چهره‏های تاریخ و تجربه حیات بشری همچنان دل‏های مشتاق را می‏رباید و جان‏های شیفته را ـ از هر دین و آیینی ـ مجذوب می‏کند.

به گفته پیام آور بزرگ خدا حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ علی با حق است و حق با علی است؛ هر جا حقی باشد علی هست و هر جا علی باشد حق همان جاست؛ و این حق چنان جاذبه‏ای دارد که اهل خود را به سوی خود می کشد. این است که در قرنهای متمادی پس از حیات و تجربه امیر مؤمنان ، هر که با دلی پاک‏خواه و جانی راست‏جو از او شنیده شیفته و فریفته او شده است تا آنجا که گاه برخی نیز از روی جهل به کفر و غلوّ و افراط افتاده‏اند.

اما شیفتگی و ارادت اندیشمندان و ادبای مسیحی عرب به امیر مؤمنان چیزی است که نمی توان به سادگی آن را نادیده گرفت. در طول قرن ها مسیحیان شرقی که در خاستگاه اولیه این دین همسایه و هم زیست مسلمانان بوده اند با اندیشه ها و افکار و سخنان و سیره امیرمؤمنان آشنا شدند و این ارادت را در گفتار و نوشتار خود بازتاب دادند. قطعا شنیدن اوصاف اهل‏بیت عصمت و طهارت(ع) از زبان نویسندگان مسیحی لطف دیگری دارد چرا که رابطه امام و مأمومی که بین ما و اهل‏بیت(ع) وجود دارد بین آنان و ائمه اطهار برقرار نیست و آنان تنها به عنوان افرادی که اوصاف بزرگ آن بزرگان شنیده‏اند، به آنان عشق می ورزند.

شاید در کشور ما از میان ده‏ها نویسنده و شاعر زبردست و عاشق اهل‏بیت(ع) در لبنان که آیین مسیحی دارند، بیشتر نام‏هایی چون «جبران خلیل جبران» و «جورج جرداق» شنیده شده و از اوصاف سایرین و مطالب زیبای آنان غفلت شده است، افرادی نظیر «عبدالمسیح انطاکی» که نزدیک به شش هزار بیت در تاریخ و مدح آن امام همام سروده است.

در این مجال به مناسبت فرارسیدن ایام شهادت امیر المومنین(ع) مروری بر برخی از نمونه های برجسته آثار نویسندگان مسیحی در وصف مولای متقیان (ع) خواهیم داشت.

1. جبران خلیل جبران (نویسنده معروف و هنرمند نام‏آور، صاحب کتاب‏هایی چون پیامبر، عروسان دشت و سرگشته) :

«علی بن ابی‏طالب به خاطر عظمتش شهید شد. عرب‏ها حقیقت مقام و عظمت او را درک نکردند تا آنکه همسایگان فارس آنها به فرق میان سنگریزه و گوهر پی بردند. علی پیش از آنکه رسالت خود را به انجام رساند از دنیا رفت ، همچون همه پیام‏آوران خداوند که در زمان و مکانی غیر از زمان و مکان خود و در میان مردمی که سزاوارشان نیستند فرود آمدند».

2. میخائیل نعیمه (ادیب مشهور و همکار و همراه جبران خلیل جبران در آمریکا) :

«من عقیده دارم که علی بن ابی‏طالب بزرگترین شخصیت عربی پس از پیامبر اسلام است. هیچیک از شخصیت‏های عرب چون علی صفای بصیرت و بهره از حقیقت نداشتند، و چه در ایمان و چه در ادب و چه در علم و چه در عمل همپای او نبودند. من به یاد دارم که همیشه جُبران از امام علی تجلیل می‏کرد و او را در مرتبه پیامبر می‏دانست. علی از بزرگان اندیشه و روح و سخن در همه زمان‏ها و مکان‏هاست».

3. فؤاد جرداق (نویسنده و ادیب بزرگ و برادربزرگتر جورج جُرداق که او را با نهج البلاغه آشنا کرد) :

«هرگاه گرفتار درد و مصیبتی می‏شوم و روزگار به ستوهم می آورد به سوی علی می روم و شکوه و شکایت‏هایم را با او نجوا می‏کنم. ندای خود را بر نشانه های حق بر می‏آورم و علی نشانه برجسته حق است. اوست که در برابر ظالم چون رعد می‏خروشد و به مظلوم پناه می‏دهد»."

4. جورج جُرداق (شاعر، نویسنده و صاحب کتاب مشهور امام علی، صدای عدالت انسانی) :

«در میان بزرگان تاریخ بسیار اندک هستند کسانی که چون علی در عقل تو "بذر ایمان به کرامت انسان" را بکارند و در جان تو "ریشه حق مقدس حیات" را بدوانند و با حکمت هایی چنین جانت را سرشار کنند که: "هر که دو روزش یکسان بود زیانکار است" و "کودکانتان را به اخلاق خود مجبور نکنید چرا که آنان فرزند روزگار خویشند" و ... . بسیار اندکند کسانی که همه این حقایق را در عمل پیاده کنند و برایش نظام و قانون بسازند».

5. بولس سلامه (حقوقدان، شاعر، نویسنده صاحب‏نام و صاحب ملحمة الغدیر و مقتل امام حسین) :

«حق چنان در من مسیحی رعشه افکنده که از شدت عشق او علوی به شمار می‏آیم. اگرچه علی پیامبر نبود ، اما اخلاق نبوت داشت. ای آسمان شاهد باش و ای زمین اقرار کن که من علی را دوست دارم. مگویید که تنها شیعیان هستند که هواداران علی هستند؛ زیرا در درون هر انسان با انصافی یک روح شیعی وجود دارد».

6. سلیمان کتّانی ( نویسنده دلداده ای که 9 جلد کتاب ارزشمند در باره معصومین علیهم السلام از پیامبر اکرم و حضرت فاطمه زهرا تا امام موسی کاظم تألیف کرد، اما مرگ اجازه نداد کارش را کامل کند) :

«دوست دارم با مناجات به سوی محراب علی بن ابی‏طالب قدم بگذارم. ای سرور من ، آیا این درست است که به جای گرد آمدن پیرامون تو، درباره تو به اختلاف افتادند؟ چهارده ستون از ستون‏های قرون با ساعت‏ها و روزها و سالهایشان آب شدند و رفتند، چنانکه سنگ نمک در موج اقیانوس ذوب می‏شود؛ اما حرف ها و کلماتی که از لبان مقدس تو تراوید همچنان هست و کاستی نمی‏پذیرد».

7. سعید عقل (شاعر، ادیب برجسته معاصر عرب و مشهورترین شاعر معاصر لبنانی) :

«سخن گفتن از خدای سخن دشوار است. هراسناکم ! لیکن من شمشیرم که در کارزار فرو نمی‏ماند. علی را از وقتی دوست دارم که خود را دوست داشته‏ام. او که با دو زبان سخن می‏گوید ، گفتار جوشان و دلنشین و تیغ تیز و بُرنده . چگونه تیغ ابن ملجم توانست این یار شمشیر را از پای درآورد؟ ای عشق ! گریه کن و مرا به گریه آور . مردمان را تصور می‏کنم که روز غدیر از آسمان بانگ "بلّغ" بر ایشان فرود می آید و پیامبر می‏گوید: "هرکس من مولای او هستم ، علی مولای او خواهد بود". و پس از آنان امامت‏ها پی در پی آمده اند تا محل نزول خدا باشند و امروز در هر کوی و برزن خانه‏ای و مقامی و زیارتگاهی به نام آنان است ، کسانی که نمی‏توان نامشان را از کتاب واقع زدود . و هر کس که دیگر اهل بیت را دوست نداشته باشد نمی تواند قدرت شمشیر علی و قوّت زبان کوثرگون و با شکوهش را نادیده بگیرد، کلام و کلماتی که چون در کتاب ها ذکر شود کتاب ها به خود می‏لرزند».

8. جورج شکّور (شاعر، استاد برجسته ادبیات و وصیّ ادبی سعید عقل، صاحب دو کتاب ملحمة الإمام علی و ملحمة الإمام الحسین) :

«در آخرین حج پیامبر ، خلایق از هرسو گرد پیامبر را در "غدیر خم" گرفتند و آنگاه جبرئیل آن پیام حساس و سرنوشت‏ساز را بدو رساند: این وحی خداست ، آن را به مردم برسان ! پیامبر در آن روز پیامی را بر زبان جاری ساخت که روزگاران پس از او آن را تکرار کرد : خدا مولای من است و من مولای شمایم و علی همچون جان من است و من در کنار حوض به او خواهم رسید و آنجا از شما خواهم پرسید که آیا امر امیر مرا با آیات قرآن پاس داشته اید یا نه؟».

9. نصری سلهب (اندیشمند و صاحب آثار متعدد از جمله کتب سه‏گانه‏ی فی خطی المسیح، فی خطی محمد و فی خطی علی) :

«علی از آن انسان‏هایی است که تقدیرشان بوده بمیرند تا به مرگشان ملت‏ها و امت‏هایی زنده شوند. دشمنان علی از کسانی هستند که زندگی را بر مردن ترجیح دادند و به زنده بودنشان هر عزّت و بزرگواری را به خاک سپردند. یاد او بیش از آن که یاد قهرمان شهیدی جاودان نزد خداوند باشد، یادآور حیله‏گرانی است که با نیرنگ خویش در آتش جهنم جاودانه شدند. و هنگامی که این امت به یاد علی گریه می‏کند در واقع بر خویش می‏گرید زیرا به خاطر می‏آورد که از سوی فرزندان خودش تیرها بر علی و اهل‏بیتش پرتاب شده و شمشیر ها برآمده و به یاد می آورد کسانی که خود را امیران مؤمنان و جانشینان پیامبر و وارثان رسول خدا می دانستند آن خون پاک را حلال کردند و برپیر و جوان و زن و مرد اهل‏بیت نارو زدند».

10. خلیل فرحات ( شاعر و نویسنده و صاحب آثار متعددی چون دراسات جدیدة فی الأدب و الفارس و الأبراج) :

«من محبت علی را به دل گرفتم بلکه بالاتر ، صفات نیکویش را پرستیدم ! آری؛ عطرفروش، شیشه عطر خود را می‏پرستد. ای امیر و پیشوای همگان! در سختی‏ها و ناگواری‏هایشان به تو پناه آوردند تا از ایشان حمایت کنی اما وقتی پای ادای حق به میان آمد ناروایی کردند و آنکه وعده داده بود خلاف کرد و آنکه طمع می ورزید کناره گرفت ... و کسانی که در "سقیفه" گرد آمدند گمان بردند که آن شیر مرد خواهد غرید و سینه‏شان را خواهد درید اما برای پاسداشت حق اسلام و ادای وظیفه اخلاقی‏اش از حکومت کناره گرفت و بی‏آنکه حق خود را بگیرد خدا را برگزید و آنان بی خدا ماندند و به بدبختی افتادند».

11. ریمون قسّیس (شاعر، مترجم و استاد دانشگاه) :

«با ذوالفقارت ـ که اگر تو نبودی او نیز نبود ـ ای قهرمان میدان، چه رزم‏آورانی را از پای انداختی. کجاست "فرزند عبدوُدّ" که صدای ناله‏اش در خندق به آسمان رسید؟ آن شمشیر را جز تو چه کسی می توانست برگیرد؟ یا علی ، اگر دستان تو نبود هیچ تشنه‏ای به آب حقیقت سیراب نمی‏شد. این وحی الهی بود که شمشیر از نیام برکشی و باطل را از صفحه روزگار محو سازی. ای پرورده احمد! دو چیز را از هم جدا کردی : حقی آشکار برای اهل آن و باطلی واضح که دیگر پنهان نیست».

12. جوزف هاشم (وزیر سابق، اقتصاددان و ادیب برجسته) :

«من که از دوران تحصیل تاکنون بیش از هزار بار قرآن را تلاوت کرده ام و از کودکی و نوجوانی شیفته امام علی بوده‏ام و نهج‏البلاغه را بارها بازخوانده‏ام ، هنوز پس از سال‏ها مطالعه و جستجوی مداوم نمی‏توانم ادعا کنم که تمام ابعاد این شخصیت عظیم را دریافته‏ام. نهج البلاغه اقیانوسی است که هر بار فکر می‏کنی به عمقش رسیده‏ای اما باز وقتی دوباره به سراغش می‏روی چیزهای تازه‏ای کشف می‏کنی. هر کس با شخصیت امام علی آشنا شود مجذوب او می‏گردد؛ و هر کس مجذوبش شد از او متأثر می‏شود ؛ و هر کس از او متأثر شد در پی‏اش می‏رود ؛ و هر کس نهج البلاغه را بخواند شیفته علی می‏شود ؛ و هر کس شیفته‏اش شد دوستش می‏دارد ؛ و هر کس دوستش داشت به او نزدیک می‏شود ؛ و هر کس به او نزدیک شد او را می‏یابد».

13. جورج زکی الحاج (شاعر، نویسنده و استاد دانشگاه) :

«علی چون رودخانه‏ای خروشان است که تشنگان را سیراب می کند و همچنان در جوشش است و نهج البلاغه اش راهنمای هدایت است که بدان جان‏ها به اوج می‏رسند و به نام خدا پیش می روند و ذوالفقارش شهابی است سوزنده که چون آبشار خروشانی بر دشمن فرو می‏ریزد. از روز صفین تا کنون کمان عدالت شکسته و حاکمان جائر درکارند و کسی با ظلم نمی‏ستیزد مگر آزادگانی چون اهل بیت پیامبر که زندگی خود را برای یاری حق وقف کرده‏اند»."

14. ویکتور کِک (استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر) :

«هر چه روزگار می‏گذرد و کهنه می‏شود غبار کهنگی بر خاطرات غدیر نمی‏نشیند ای امام هدایت! شمشیر حق تو نقش جهالت را از میان برداشت... جبرئیل در کنار غدیر به پیامبر خدا گفت : تو فرستاده خدا هستی ، پیام خدا را ابلاغ کن ! جمعیت در آن سرزمین چنان گرد آمد که انتهایش دیده نمی شد و پیامبر ندا داد : "من بنده خدایم و علی نیز بنده خداست، او نور هدایت و جانشین پیامبر خداست، خدایا هرکه علی را دوست داشت دوست بدار و هر که با او دشمنی کرد دشمن بدان". سپس آن دو رفیق با علی دست دادند و جمعیت انبوه پیاپی به تبریک علی پیش آمدند».

15. رشاد سلامه (حقوقدان و سیاستمدار) :

«هیچ چیز از ارزش‏های انسانی و اجتماعی نیست مگر آنکه مورد اهتمام فکر و اندیشه امام علی و موضوع تعالیم او بوده است و بر این اساس بر آشکار کردن ارزش حق و عدالت و آزادی و وفاداری و راستی و دانش اصرار می ورزیده است . اینها ارزش‏های گرانبهایی هستند که همچنان مورد سؤال و نیاز جوامع بشری و راهنمای اصلاح‏گرانند و شاید بتوان در این زمینه به یکی از بزرگ‏ترین مشکلات بشر که همچنان ذهن و زبان اندیشمندان را به خود مشغول داشته اشاره کرد و آن عدالت اجتماعی و توزیع درآمدها و ثروت است و برخی از دیدگاه هایی که در این زمینه مطرح شده باعث به وجود آمدن نظام های حزبی و حکومتی و جریان‏های اعتقادی گردیده است. امام علی در این زمینه قاعده ای را مطرح می کند که اگر اجرا شود بسیاری از مشکلات نیازمندان و فقرا برطرف می شود و حقوق الهی آنان از درآمد زیاده خواران بدانان می رسد . امام علی می گوید : خداوند روزی فقیران را در دارایی ثروتمندان قرار داده و هیچ فقیری گرسنه نمی‏ماند مگر به آن چه شخصی بی‏نیاز از آن بهره‏مند شده است و خداوند روزی از آنان درباره‏اش خواهد پرسید».